گروه‌درمانی تحلیلی: رویارویی ذهن‌ها

گفتگو به‌عنوان پیش‌نیاز زندگی اجتماعی صلح‌آمیز در جامعۀ ما چندان تمرین نشده است. فقدان این مهارت به‌خصوص در این روزها که همه‌گیری ویروس کرونا تعامل، ارتباط و گفتگو با دیگران را پیچیده‌تر از هر زمان دیگری کرده است بیشتر احساس می‌شود. در چنین شرایطی ترجمۀ کتابی در زمینۀ گروه‌درمانی تأثیری فراتر از منبعی دانشگاهی و تخصصی دارد و پاسخ‌گوی نیازهای عمیق‌تری از جامعه است. گروه‌درمانی تحلیلی و آشنایی با نظریه و فنون آن از یک‌سو توانایی شناخت و پذیرش دیگری را ابتدا در گروه‌های تحلیلی کوچک و سپس در جامعۀ بزرگ‌تر در اختیار افراد قرار می‌دهد و از سوی دیگر به افراد می‌آموزد چگونه در عین حفظ هویت فردی خود به عضوی از یک گروه تبدیل شوند.

تا کنون منبع کاملی دربارۀ گروه‌درمانی تحلیلی به زبان فارسی برای دانشجویان و علاقمندان به روان‌درمانی موجود نبود و دانشجویان در مطالعۀ منابع خارجی با سد زبان روبه‌رو بودند و این مسئله گاه باعث می‌شد مطالعۀ کافی در این زمینه انجام نشود و آموزش‌ها صرفاً به حیطۀ بالینی محدود شود (آن هم در صورت وجود امکان مشاهده یا شرکت در گروه‌های تحلیلی) و شکافی بین دانش کلی از نظریه و بالین ـ که لازم است شانه به شانۀ هم پیش روند ـ ایجاد شود. در عین حال آگاهی و استقبال از درمان‌های تحلیلی از جمله گروه‌درمانی‌های تحلیلی در سال‌های اخیر دسترسی به منبعی برای درک بهتر این حیطه را ضروری کرده است.

کتاب گروه‌درمانی تحلیلی: رویارویی ذهن‌ها نوشتۀ هارولد بر و لیزل هرست را نینا جمشیدنژاد به فارسی ترجمه و انتشارات ارجمند آن را منتشر کرده است. نینا جمشیدنژاد که خود روان‌درمانگر تحلیلی و گروه‌درمانگر است علاوه بر تجربۀ کار در این حیطه با کمک گرفتن از تحصیلات دانشگاهی در سه زمینۀ علوم انسانی، علوم اجتماعی و روان‌شناسی توانسته ترجمۀ روان و دقیقی از این کتاب ارائه دهد. کتاب با اطلاع و اجازۀ دکتر هارولد بر ـ نویسنده ـ به فارسی ترجمه شده و مقدمۀ اختصاصی نویسنده برای خوانندگان فارسی‌زبان نیز در کتاب گنجانده شده است. بِر خطاب به مخاطب فارسی‌زبان خود می‌نویسد: «از زمان انتشار این کتاب در سال 2005، آن را به زبان‌های آلمانی، عبری و چک ترجمه کرده‌اند و این ترجمۀ اخیر [ترجمۀ فارسی] طیف خوانندگان بین‌المللی کتاب را به میزان چشمگیری افزایش خواهد داد و امید دارم به درک عمیق‌تر ما از اصول مرتبط با یکی از مهم‌ترین روش‌های روان‌درمانی امروز منجر شود.» همچنین دکتر محمد صنعتی روانکاو و گروه‌درمانگر نیز پیشگفتاری بر ترجمۀ فارسی کتاب نوشته و با مقایسۀ تجربۀ خود از کار با گروه‌های تحلیلی در ایران و انگلستان و ارائۀ خلاصه‌ای از تاریخچۀ تشکیل گروه‌درمانی در ایران، خواندن کتاب را به متخصصان و حتی علاقمندان توصیه کرده است: «گذشته از اینکه کتاب ارزشمندی در این زمینه به گنجینۀ زبان فارسی افزوده می‌شود، فرصت ارزشمندی نیز هست که روان‌درمانگران و آموزش‌گیرندگان علاقمند بتوانند این کتاب را به زبان فارسی با سهولت بیشتری بخوانند. این کتاب حتی می‌تواند برای خوانندگان علاقمندی که اهل حرفه نیستند مفید باشد تا با مفاهیم تحلیلی در تعاملات گروهی آشنا شوند؛ به ویژه برای همۀ کسانی که در رشته‌های علوم انسانی مانند جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و… فعالیت دارند.»

گروه‌درمانی تحلیلی: رویارویی ذهن‌ها با زبانی روان و دور از عبارات تخصصی نوشته شده است و در عین حال بسیاری از اصطلاحات تخصصی در قسمت انتهایی کتاب در بخشی با همین عنوان با زبانی ساده شرح داده شده‌اند. آنچه این کتاب را از سایر همتایانش متمایز می‌کند بازتاب پیدا کردن پویایی‌های گروه‌های تحلیلی در ساختار خود کتاب است! در یک گروه تحلیلی افراد می‌آموزند برعکس گروه‌های دیگری که در جامعه شکل می‌گیرد به‌جای عمل کردن روی احساسات، دربارۀ احساسات خود حرف بزنند و در نتیجه به‌جای اینکه مولد خشونت باشند مولد فکر هستند. علاوه بر این، در گروه‌های تحلیلی افراد یاد می‌گیرند که قسمتی از تحلیل نزد تداعی‌ها و حرف‌های هم‌گروهی مخالف آنها است و در نتیجه از قطب‌بندی‌های ما/آنها که معمولاً به‌سرعت در گروه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد خبری نیست. بازتاب این پدیده خود را در فصل‌هایی از کتاب نشان می‌دهد که به‌ شکل گفتگوی میان دو نویسنده نوشته شده است. نویسندگان کتاب پس‌زمینه‌های آموزشی و تحصیلی و روش کار و نظراتی متفاوت، حتی متضاد و در عین حال مکمل در زمینۀ هدایت گروه‌های تحلیلی دارند؛ از تبادل نظر و «رویارویی ذهن‌» این دو نویسنده است که اندیشه شکل می‌گیرد؛ درست مانند آنچه در گروه تحلیلی از تعامل میان ذهن‌های اعضا به وقوع می‌پیوندد.

دو فصل ابتدایی کتاب پایه‌های فرهنگی و اجتماعی روان‌درمانی گروهی و تاریخچۀ انواع گروه‌های درمانی را تشریح می‌کنند و فصول 3 تا 14 به گروه‌های تحلیلی کوچک می‌پردازد. در این فصل‌ها که به توصیف مجلۀ تحلیل گروه «مبسوط خواندنشان حق مطلب را دربارۀ آنها ادا نمی‌کند»، خواننده می‌تواند پاسخ تمام پرسش‌های خود را در زمینۀ کار با گروه‌های تحلیلی کوچک بیابد؛ از چگونگی برنامه‌ریزی، ارزیابی و مسائل اجرایی مرتبط با شکل دادن به گروه تا کار با گروه در مراحل مختلف از آغاز تا پایان، انواع مشکلات در کار با گروه‌ها و غیره. هرچند زبان ساده و روشن کتاب نقطۀ ابهامی باقی نمی‌گذارد، نمونه‌های بالینی بسیاری که نویسندگان از تجربۀ کاری خود به کتاب اضافه کرده‌اند راهنمای خوبی برای تازه‌کاران و هم برای درمانگران باتجربه‌تر گروه فراهم آورده است. پنج فصل پایانی به گروه‌های خاصی همچون گروه‌های بزرگ، گروه‌های همگن، گروه‌های نوجوانان، خانواده‌درمانی تحلیلی و گروه در محیط‌های غیربالینی اختصاص داده شده است. هر بیست و دو فصل کتاب با کارتون‌های جذاب هارولد بر آغاز شده‌اند که اصل و اساس موضوعات مطرح‌شدۀ فصل را به شکلی طنزآمیز تصویر می‌کنند. در پایان کتاب نیز علاوه بر منابع مورد استفاده در هر فصل، کتاب‌ها و مقالات دیگری معرفی شده است که خواندن آنها اطلاعات بیشتری دربارۀ موضوع در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

ترجمۀ فارسی این کتاب را می‌توانید از اینجا تهیه کنید.

فیلم کوتاهی را که در آن مترجم کتاب به معرفی کتاب پرداخته در اینجا ببینید. بخش‌هایی از مقدمۀ کتاب که اجازۀ انتشار پیدا نکرد در این فیلم خوانده می‌شود.