بایگانی ماه اکتبر, 2021

گمان می‌کردم عضو جدید گروهم دارد به‌خوبی با گروهِ‌ درمانی سازگار می‌شود. ظاهراً در گروه مشارکت داشت، ریسک می‌کرد و سایر اعضای گروه به‌ظاهر او را با آغوش باز پذیرفته بودند. چهار هفته بعد وقتی این عضو گروه طی یکی از جلسات عنوان کرد که از گروه به‌شدت ناامید و آزرده‌خاطر است، شوکه شدم. متوجه شدت احساسات منفی‌ای نشده بودم که داشت تحمل می‌کرد و فرض کرده بودم وضعیت مناسبی دارد. فرضم اشتباه بود.

با توجه‌ به سابقۀ وی در خشنودسازی دیگران، اجتناب از نیازهای خودش و دوپاره‌سازی احساسات خشمش، برایش غیرممکن بود تجربه‌اش از حضور در گروه را مستقیم ابراز کند یا به اطرافیانش اجازه دهد بفهمند واقعاً چه احساسی دارد و چه در سرش می‌گذرد. در گروهی متشکل از هشت عضو که دایره‌وار کنار هم می‌نشینند و با هم تعامل می‎کنند، آگاهی از اینکه هر یک از اعضا چه حال و روزی دارد کار آسانی نیست. فارغ از چالش‌برانگیز بودن این امر، اغلب می‌خواهیم بدون کمکی از سوی دیگران این کار را انجام دهیم.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد استفاده از شهودمان برای این منظور کافی نیست. گرچه بسیاری از ما گمان می‌کنیم از وضعیت مراجعانمان در روند درمان و حال‌ و روزشان آگاهیم، شهود بالینی ما اغلب سوگیری دارد و منجر به ایجاد مفروضه‌های نادرستی می‌شود. پژوهشگران نشان داده‌اند که درمانگران چه در درمان فردی و چه در گروه‌درمانی، نمی‌توانند بدتر شدن حال مراجعانشان را به‌درستی (بهتر از پیش‌بینی اتفاقی) پیش‌بینی کنند (هانن و همکاران، ۲۰۰۵؛ چپمن و همکاران، ۲۰۱۲). مهم‌تر از همه اینکه وقتی بالینگرها بازخورد دریافت می‌کنند، نتایج درمانی مراجعان بهبود می‌یابد. حقیقت این است که باید به بازخورد اعضای گروهمان متوسل شویم.

یک روش برای جمع‌آوری اطلاعات بیشتر در خصوص وضعیت اعضای گروه این است که بعد از جلسات از آنها سؤال کنیم. من ویراستار شمارۀ ویژۀ ژورنال روان‌درمانی متعلق به واحد ۲۹ انجمن روان‌‌شناسی آمریکا بودم. این شمارۀ ویژه به پایش بازخورد در روان‌درمانی گروهی اختصاص یافته بود و حاوی مقالاتی دربارۀ نوع بازخوردی که رهبران گروه می‌توانند دریافت کنند، نقش پایش بازخورد در تسریع بهبود گسستگی‌ها و نحوۀ استفادۀ رهبران از بازخورد اعضا به‌منظور کاهش نرخ خروج از درمان و بهبود نتایج درمان بودند.

بررسی تأثیر پایش بازخورد در گروه‌درمانی

برولینگیم و همکاران (۲۰۱۸) بیشترین مطالعات را برای درک تأثیر بازخورد اعضای گروه انجام داده‌اند و سیستم ردیابی پیچیده‌ای را ایجاد کرده‌اند که به رهبران گروه امکان می‌دهد هر یک از اعضا را پس از هر جلسه به‌طور هم‌زمان پایش کرده و کسانی را که در معرض خطر هستند شناسایی کنند. پس از پایان جلسه، رهبر گروه از اعضا می‌خواهد ابزار سنجشی (مثلاً ابزار سنجش نشانه‌های) انتخاب‌شده توسط رهبر گروه را پر کنند. این فرم نوعی معیار بصری است که رهبر با نگاه به آن متوجه می‌شود هر یک از اعضای گروه نشانه‌های خود را در مقایسه با سایر اعضای گروه و همچنین در مقایسه با جلسات قبلی چگونه ارزیابی کرده است. اطلاعات به‌دست‌آمده از این طریق، هنگام مشاهدۀ نوسان‌های ناگهانی در وضعیت سلامت مراجع و همچنین بررسی اعضایی که ممکن است در معرض خطر آسیب به خود باشند، بسیار مفید خواهد بود.

جنیس، بورلینگیم و اولسن (۲۰۱۸) به دنبال ایجاد نوعی سیستم نظارت بر رابطۀ درمانی برای گروه‌درمانی هستند. به‌جای پرسیدن از اعضای گروه دربارۀ نشانه‌هایشان پس از هر جلسه، پژوهشگران با استفاده از نوعی معیار سنجش دارای اعتبار تجربی و مرتبط با نتیجۀ درمان به نام پرسش‌نامۀ گروه (GQ)، از اعضای گروه دربارۀ کیفیت روابط موجود در گروه و میزان مشارکتشان در گروه سؤالاتی را می‌پرسند (بورلینگیم، گلیو، بیچر و همکاران، ۲۰۱۶).

پرسش‌نامۀ گروه (GQ) پرسش‌نامه‏ای منحصربه‌فرد است، زیرا تنها معیار سنجش فرآیند گروه است که در خصوص وضعیت آن دسته از اعضای گروه که در گروه با مشکلاتی مواجه می‌شوند، هشدار می‌دهد و بنابراین فرصت مداخلۀ زودهنگام را برای رهبر فراهم می‌کند. رهبر گروه پیامی دریافت می‌کند که به‌طور موثق نشان می‌دهد کیفیت رابطه در گروه در مقایسه با دفعۀ قبلی استفاده از پرسشنامۀ گروه افت کرده است. رهبر می‌تواند وضعیت عملکرد تمام اعضا را به‌صورت هفتگی مشاهده و اعضای در معرض خطر را شناسایی کند. این یکی از روش‌های مهم برای کشف گسستگی‌ها در گروه و پیگیری روند بهبود این گسستگی‌ها در طول زمان است.

پایش بازخورد و نتیجۀ گروه‌درمانی

بورلینگیم و همکاران (۲۰۱۸) در کارآزمایی بالینی تصادفی‏ای‌ که به بررسی اثربخشی پایش بازخورد اعضای گروه می‌پرداخت، از پرسش‌نامۀ گروه (GQ) استفاده کردند. این افراد هشدارهای مربوط به وضعیت اعضای گروه را اضافه کردند تا رهبران هنگام بدتر شدن وضعیت اعضا فوراً مطلع شوند. این مطالعه یافته‌های چشمگیری دارد و نشان می‌دهد که رهبران گروه می‌توانند طی دو جلسه از دریافت هشدار، جلوی بدتر شدن وضعیت اعضا را بگیرند؛ درحالی‌که در گروه‌های مشابه فاقد بازخوردِ همین رهبران، چنین امکانی وجود ندارد. در واقع، وقتی رهبران گروه از این موضوع آگاه می‌شوند که وضعیت یکی از اعضا رو به وخامت است یا با دشواری‌هایی در گروه روبه‌رو است، می‌توانند با روش‌هایی سودمند برای مراجع مداخله کنند. وقتی رهبران از بدتر شدن حال مراجع آگاه نباشند، مداخله‌ای این‌چنینی نخواهند کرد.

پیچیدگی پایش بازخورد

گلد و کیولیگان (۲۰۱۸) از نوعی پیچیدگی عوامل گروهی صحبت می‌کنند که بر نقش پایش بازخورد در کار گروهی تأثیر می‌گذارد. این افراد بر حجم انبوهی از اطلاعات تأکید می‌کنند که می‌تواند پس از دریافت بازخورد، مانع یافتن روشی مناسب برای کمک به اعضای خاص و گروه شود. این پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که به‌جای تمرکز بر یکی از اعضای گروه در نتیجۀ پایش بازخورد، رهبران گاه باید بازخورد یک عضو گروه را با بازخورد سایر اعضا مقایسه کنند و به‌جای تمرکز بر تنها یک عضو گروه، مداخلات گروه به‌مثابه یک کل را در سطح گروه انجام دهند. آنها همچنین موقعیت‌هایی را توصیف می‌کنند که طی آن رهبران نمی‌خواهند در جلسۀ بعد تنها بر یک عضو متمرکز شوند، بلکه می‌خواهند زیرگروهی از اعضایی را که دیدگاه مشابهی در مورد گروه دارند وارد جریان بحث کنند. رویکرد آنها که مبتنی بر یافته‌های تجربی است، به روش‌های مداخله‌ای فراوانی می‌پردازد که رهبران گروه می‌توانند هنگام آگاهی از بروز مشکل برای اعضا در گروه، از آنها استفاده کنند.

خلاصه

بسیار مهم است که رهبران گروه از محدودیت‌های خود در ذهن‌خوانی آگاهی بیشتری داشته باشند و بدانند که هر یک از اعضا چه وضعیتی در گروه دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که گرچه پیش خودمان فکر می‌کنیم که می‌دانیم کدام عضو گروه وضعیت مناسبی در گروه دارد و کدام عضو در حال تقلا و تجربۀ دشواری است، فکرمان همیشه درست نیست. درخواست از مراجعان‌ و اعضای گروهمان برای ارائۀ بازخورد امری ضروری برای کاهش نرخ خروج از درمان و نادیده‌ گرفته‌ شدن افراد طی درمان است.

منابع

Burlingame, G., Gleave, R., Beecher, M., Griner, D., Hansen, K. and Jensen, J. (2016). Administration and Scoring Manual for the Group Questionnaire—GQ, OQ Measures, Group Relationship Monitoring System: Salt Lake City, Utah.

Burlingame, G., Whitcomb, K.E., Woodland, S.C., Olsen,J., Beecher, M., & Gleave, R. (2018). The effects of relationship and progress feedback in group psychothera- py using the GQ and OQ-45: A randomized clinical trial. Psychotherapy, 55(2) 116-131.

Chapman, C.L., Burlingame, G.M., Gleave, R., Rees, F., Beecher, M., Porter, G.S. (2012). Clinical prediction in group psychotherapy. Psychotherapy Research, 22(6), 673–681.

Gold, P.B., & Kivlighan, D. (2018). It’s complicated: Using group member process-feedback to improve group thera- pist effectiveness, Psychotherapy, 55(2) 164-169.

Hannan, C., Lambert, M.J., Harmon, C., Nielsen, S.L.,    

Smart, D.W., Shimokawa, K., & Sutton, S.W. (2005). A lab test and algorithms for identifying clients at risk for treatment failure. Journal of Clinical Psychology, 61, 155-163.

Janis, Burlingame, G., & Olsen, J.A. (2018). Developing a therapeutic relationship monitoring system for group treatment. Psychotherapy, 55(2), 105-115.

همان‌گونه که در مقدمۀ این یادداشت‌ها گفته شد، این مجموعه متشکل از یادداشت‌های کوتاهی است که به معرفی برخی از رویکردهای متفاوتی می‌پردازد که می‌توان در گروه‌درمانی از آنها بهره برد. البته این توضیحات بسیار مختصر بوده و صرفاً برای آشنایی مخاطب با کلیات هر رویکرد نوشته شده است تا خواننده بتواند با پیدا کردن علاقمندی یا کنجکاوی خود، به مطالعۀ بیشتر در زمینۀ مورد علاقه‌اش بپردازد.

گروه‌درمانی تاویستاک امروزه تنها در حوزۀ گروه‌درمانی به‌کار نمی‌رود، بلکه در نظام‌های سازمانی به‌کار گرفته می‌شود و محبوبیت فراوانی در خارج از ایالات متحده دارد. ما به‌شدت وام‌دار منشا و آموزه‌های تاویستاک هستیم، زیرا دانش و بینش‌مان را دربارۀ الگوهای روان‌پویشی ناخودآگاه گروه‌ها و نقش‌های اتخاذ‌شده توسط افراد بسیار گسترش داده و مناسبات گروه به‌مثابه یک کل را برجسته ساخته است (بیون، ۱۹۶۱؛ ازریل، ۱۹۵۰).

در این درمان، فقط بر تفسیرهای اینجا و اکنون تأکید می‌شود و به‌جای صحبت مستقیم با اعضا، گروه به‌مثابه یک کل مخاطب قرار داده می‌شود. بر الگوهای ناخودآگاه گروه نیز تأکید می‌شود (اغلب باعث می‌شود افراد رهبر را فردی گوشه‌گیر و جدای از گروه ادراک کنند).

در گروه‌درمانی تاویستاک، همچنین بر سه نوع تفسیر تأکید می‌شود: (۱) گروه مشغول صحبت دربارۀ چه چیزی است؟ (رابطۀ مورد نیاز)؛ (۲) چه چیزی آنها را قادر می‌سازد از چیز دیگری – خشم، وابستگی، درماندگی – اجتناب کنند؟ (رابطۀ اجتناب‌شده)؛ و (۳) از چه چیزی می‌ترسند که فکر می‌کنند ممکن است در صورت پرداختن به حالت اجتناب‌شده رخ دهد؟ (رابطۀ فاجعه‌آمیز)

در درمان تاویستاک، رهبر گروه تنها بر تفسیرهای اینجا و اکنون متمرکز می‌شود و به‌جای صحبت مستقیم با اعضا گروه به‌مثابه یک کل را مخاطب قرار می‌دهد و در مورد الگوی ناخودآگاه احتمالی گروه نظر می‌‌دهد. این موضوع باعث تجربۀ گروهی به‌شدت هیجانی و چالش‌برانگیزی می‌شود. مداخلات گروه به‌مثابه یک کل در واقع مداخلاتی هستند که طی آنها گروه هدف پرسش‌گری و کندوکاو قرار می‌گیرد و چنین فرض می‌شود که گروه زندگی مجزایی از اعضا دارد. رفتار عضوی از گروه در داخل گروه احتمالاً نشان‌دهندۀ آرزوی خود گروه است. وقتی اعضای گروه نقش‌هایی را اتخاذ می‌کنند (مثلاً نقش مراقب،‌ عضو ساکت، سپر بلا)، نظریۀ تاویستاک به دنبال درک روشی است که طی آن اعضای گروه احتمالاً از طریق مکانیسم مکشِ نقش به سمت اتخاذ نقشی مورد نیاز سوق داده شده یا ناخواسته هدایت شده‌اند. مفروضه‌های گروهیِ پایه مراحلی از گروه هستند که می‌توان آنها را به‌عنوان مقاومت در برابر شرکت در کار فرآیند گروه توصیف کرد.

برخی از مفروضه‌های گروهی پایه در درمان تاویستاک عبارتند از:

• وابستگی- تلاش برای یافتن رهبر یا عضوی که بتواند گروه را هدایت یا «درمان» کند.
• ستیز/گریز- ستیز عبارت است از معطوف کردن پرخاشگری به یک عضو یا تبدیل او به سپر بلا و گریز عبارت است از صحبت دربارۀ مطالب بی‌ربط و تمرکز بر گذشته به‌جای حال و تشویق به صحبت کردن دربارۀ موضوعات سطحی.
• جفت شدن- گروه ایجاد پیوند بین دو عضو را نظاره می‌کند و موفقیت گروه را به رابطۀ آنها پیوند می‌زند.
• یگانگی- اجتناب از متمایز کردن خود از سایرین در اتاق درمان به‌عنوان روشی برای کاهش اضطراب مرتبط با خشم و صمیمیت.
• یکی بودن- اعضای گروه هرگونه شباهت یا تجربۀ مشترک بین‌شان را انکار می‌کنند.

قسمت‌های دیگر:

دلبستگی و گروه‌درمانی مبتنی بر ذهنی‌سازی

گروه‌درمانی گشتالتی

درمان سیستم‌محور

روابط ابژه

گروه‌درمانی یونگی

سایکودراما

تحلیل رفتار متقابل و درمان تصمیم‌گیری مجدد

درمان تحلیلی مدرن

گروه‌درمانی لکانی

منابع

Bion, W. R. (1961). Experiences in Groups and Other Papers. London: Tavistock Publication.

Ezriel, H. (1950). A psycho-analytic approach to the treatment of patients in groups. Journal of Mental Science, 96, 774–779. https://doi.org/10.1192/bjp.96.404.774

همان‌گونه که در مقدمۀ این یادداشت‌ها گفته شد، این مجموعه متشکل از یادداشت‌های کوتاهی است که به معرفی برخی از رویکردهای متفاوتی می‌پردازد که می‌توان در گروه‌درمانی از آنها بهره برد. البته این توضیحات بسیار مختصر بوده و صرفاً برای آشنایی مخاطب با کلیات هر رویکرد نوشته شده است تا خواننده بتواند با پیدا کردن علاقمندی یا کنجکاوی خود، به مطالعۀ بیشتر در زمینۀ مورد علاقه‌اش بپردازد.

تحلیل رفتار متقابل و درمان تصمیم‌گیری مجدد دو نظریۀ جداگانه و مکمل هستند. درمان تصمیم‌گیری مجدد نوعی فرآیند عمل‌محورِ روان‌پویشی فشرده و کوتاه‌مدت است که توسط رابرت و ماری گولدینگ ابداع شد (گولدینگ و گولدینگ، ۱۹۷۹؛ جونز، ۲۰۰۴). تحلیل رفتار متقابل نیز نوعی نظریۀ شخصیت، روان‌درمانی و تعامل انسانی است که توسط اریک برن پایه‌گذاری شد (سالومان، ۲۰۰۳). ترکیب این دو نظریه نوعی هم‌آمیزی منحصربه‌فرد از اصول گشتالت و روان‌پویشی را در پی دارد که تجربۀ گروهی آن متمرکز بر کار گروهی در حضور دیگران است. این روش زبانی مشترک در اختیار اعضای گروه می‌گذارد تا از طریق آن والد (انتقادگر و نوازشگر) خود را شناسایی کنند، به کودک (انطباق‌یافته و طبیعی) درونی‌شان محبت ورزند و حالات ایگوی بزرگسال متوازنی را حفظ کنند تا روایت‌های پیش‌نویس‌های گذشته‌ای را که در کودکی نوشته‌اند به چالش بکشند و به سمت «پذیرش کامل همان کسی که هستیم» حرکت کنند. علاوه بر حالات ایگوی فوق‌الذکر، چند مفهوم اصلی دیگر در نظریۀ تحلیل رفتار متقابل عبارتند از وضعیت‌های زندگی، پیش‌نویس‌های زندگی و آلودگی.

 وضعیت‌های زندگی به نتیجه‌گیری‌های پیش‌بینی‌شده در مورد خود، دیگران و دنیا اشاره دارد. این پیش‌نویس‌ها عمدتاً مبتنی بر نتایج نحوۀ تعامل افراد با مراقبان اولیه‌شان (دوران کودکی) هستند. برن نشان داد که وضعیت زندگی همسو با سبک‌های دلبستگی، به‌نوعی مشخص می‌کند که فرد جایگاه خود را در دنیا چطور می‌بیند (مثلاً من خوبم ـ توخوبی؛ من خوبم ـ تو خوب نیستی؛ من خوب نیستم ـ تو خوبی؛ من خوب نیستم ـ تو خوب نیستی). این باعث می‌شود افراد تصمیمات ناخودآگاهی بگیرند که بازتابی از وضعیت زندگی کودکی‌شان است. پیش‌نویس زندگی اقدام ناخودآگاهی است که به فرد امکان می‌دهد عشق، توجه یا مراقبت نامشروطی را که از دیگران طلب می‌کند به دست آورد.

عضو گروهی که خودش را به‌صورت «فردی که کلاً عاطفی نیست» توصیف می‌کند ممکن است پیش‌نویس «تنها در‌صورتی‌که هیجان‌هایم را ابراز نکنم، حالم خوب است» را ایجاد کرده باشد. منشاء این پیش‌نویس در گذشتۀ مراجع ردیابی می‌شود و در این مسیر، مراجع ترغیب می‌شود خاطره‌ای اولیه از این رفتار را به‌صورت اول‌شخص تعریف کند. این کار به فرد و گروه امکان می‌دهد از نیازی که این انتخاب ناخودآگاه در گذشته رفع می‌کرده است آگاهی یابند و در عین حال، مراجع را قادر می‌سازد تصمیمی آگاهانه در خصوص نحوۀ تغییر همان روایتی بگیرد که پیش‌نویس‌هایش باعث شده‌اند آن را به‌طور پیوسته در زمان حال اجرای مجدد کند (مثلاً ایرادی ندارد که آسیب‌پذیر باشم و نیازهای خودم را رفع کنم؛ جوینز[1]، ۲۰۰۴).

قسمت‌های دیگر:

دلبستگی و گروه‌درمانی مبتنی بر ذهنی‌سازی

گروه‌درمانی گشتالتی

درمان سیستم‌محور

روابط ابژه

گروه‌درمانی یونگی

سایکودراما

درمان تحلیلی مدرن

گروه‌درمانی تاویستاک

گروه‌درمانی لکانی

منابع

Goulding, M., & Goulding, R. (1979). Changing Lives Through Redecision Therapy.

Joines, V. (2004). The treatment of personality adaptions using redecision therapy. In Magnavita. J. (Ed.), Handbook of personality disorders: Theory and practice. Wiley & Sons Inc. (pp. 194-201).

Solomon, C. (2003). Transactional analysis theory: The basics. Transactional Analysis Journal, 33(1), 15–22.

---

[1] Joines

همان‌گونه که در مقدمۀ این یادداشت‌ها گفته شد، این مجموعه متشکل از یادداشت‌های کوتاهی است که به معرفی برخی از رویکردهای متفاوتی می‌پردازد که می‌توان در گروه‌درمانی از آنها بهره برد. البته این توضیحات بسیار مختصر بوده و صرفاً برای آشنایی مخاطب با کلیات هر رویکرد نوشته شده است تا خواننده بتواند با پیدا کردن علاقمندی یا کنجکاوی خود، به مطالعۀ بیشتر در زمینۀ مورد علاقه‌اش بپردازد.

تأثیری که روان‌شناسی یونگی بر کار گروه‌درمانی داشته است از جمله کنکاش‌های جدیدتر و منحصربه‌فرد در زمینۀ نظریۀ گروه محسوب می‌شود. از نوشته‌های هچت (۲۰۱۱) به‌عنوان نقطۀ مرجع اصلی برای نشان دادن تأثیرات روان‌شناسی یونگی بر گروه‌درمانی استفاده می‌شود: (الف) مفهوم‌سازی وسیع‌تری از لیبیدو، (ب) نگرش‌هایی که در مورد ناخودآگاه وجود دارد، (ج) فردگرایی، (د) محور ایگو-خود، (ه) مشکل تضادها، (و) اتخاذ رویکردی کیمیاگرانه به مسئلۀ انتقال و (ز) کهن‌الگوها و ناخودآگاه جمعی.

هچت (۲۰۱۱) به مفهوم یونگی لیبیدوی خویشاوندی می‌پردازد. این مفهوم یکی از عوامل اصلی وجود انسان برای ایجاد تعلق و برقراری ارتباط با دیگران است و امیال مربوط به روابط غیرعاشقانه، خلاقیت و جذابیت را انسانی‌سازی می‌کند. مفهوم لیبیدوی خویشاوندی در قالب ترغیب شدن اعضای گروه برای متمایل شدن به عشق یا جریان انرژی بخش‌هایی از شخصیت فردی دیگر نمود پیدا می‌کند. فردگرایی به‌صورت ادراک فرد از خود و پرسونایی که برای ارضای انتظارات یا خواسته‌هایش از نقش اجتماعی‌‌اش در زندگی به چهره می‌زند تعریف می‌شود.

عملکرد متعالی نتیجۀ اتحاد محتوای خودآگاه و ناخودآگاه است (یونگ، ۱۹۵۷). درمانگران یونگی اعضا را به سمت نگه داشتن پارادوکس‌های دیالکتیک مربوط به بخش‌های به‌ظاهر متناقض شخصیت‌شان یا «خود سایه» سوق می‌دهند. به این معنا که بخش‌های متناقض می‌توانند هم‌زمان و در کنار هم حضور داشته باشند. پرداختن به دوگانگی‌های این یا آن (مثلاً عشق و نفرت تجربه‌شده در روابط طولانی‌مدت) به درمانگران یونگی اجازه می‌دهد تا اتصال دو بخش ناهم‌خوان شخصیت و کنار آمدن با این موضوع را برای اعضای گروه مدل‌سازی کنند. یعنی پذیرش وجود هم‌زمان دو بخش متناقض در شخصیت به‌جای تلاش برای حذف یکی از آنها.

کهن‌الگوها اسطوره‌هایی باستانی و به‌ارث‌رسیده دربارۀ انسان هستند که نقش‌شان هدایت، آگاهی‌بخشی و الهام‌بخشی به چشم‌اندازهایی است که افراد برای مسیر زندگی خودشان متصور می‌شوند (هچت، ۲۰۱۱). ازآنجایی‌که اغلب با نگاهی جامع و گسترده به روایت‌های زندگی‌مان نگاه نمی‌شود، درمانگران یونگی به دنبال معناسازی و دگراندیشی در خصوص مواجهه‌ها و مسیرهای مخاطره‌آمیزی هستند که فرد طی سال‌‌ها پشت سر گذاشته است. می‌توان از اعضای گروه درخواست کرد تا دیدشان را وسیع‌تر کنند و با اتخاذ دیدگاهی جهان‌شمول، «از دور» به مسیر زندگی عضو معینی از گروه نگاه کنند. اتخاذ چنین دیدگاهی به اعضای گروه امکان می‌دهد اگر یکی از اعضاءبیش‌از‌حد غرق در واقعیت پریشانی فعلی‌اش باشد، با القای هدف و معنا با استفاده از قیاس‌ها یا داستان‌های اسطوره‌ای، به کمک او بشتابند (هچت، ۲۰۱۱).

قسمت‌های دیگر:

دلبستگی و گروه‌درمانی مبتنی بر ذهنی‌سازی

گروه‌درمانی گشتالتی

درمان سیستم‌محور

روابط ابژه

سایکودراما

تحلیل رفتار متقابل و درمان تصمیم‌گیری مجدد

درمان تحلیلی مدرن

گروه‌درمانی تاویستاک

گروه‌درمانی لکانی

منابع

Hecht, J. (2011). Becoming Who We Are in Groups: One Jungian’s Approach to Group Psychotherapy. Group, 35(2), 151-165.

Jung, C. G. (1957). The transcendent function. Collected Works, 8, 69.

همان‌گونه که در مقدمۀ این یادداشت‌ها گفته شد، این مجموعه متشکل از یادداشت‌های کوتاهی است که به معرفی برخی از رویکردهای متفاوتی می‌پردازد که می‌توان در گروه‌درمانی از آنها بهره برد. البته این توضیحات بسیار مختصر بوده و صرفاً برای آشنایی مخاطب با کلیات هر رویکرد نوشته شده است تا خواننده بتواند با پیدا کردن علاقمندی یا کنجکاوی خود، به مطالعۀ بیشتر در زمینۀ مورد علاقه‌اش بپردازد.

درمان سیستم‌محور نوعی روش درمانی مبتنی بر نظریه‌ است که بر اساس نظریۀ سیستم‌های انسانی زنده بنا شده است (آگازاریان، ۱۹۹۷، ۲۰۱۲؛ گنت و آگازاریان، ۲۰۱۷). درمان سیستم‌محور باعث ایجاد فرهنگ منحصربه‌فردی می‌شود که اعضای گروه در آن درک عمقی‌شان از پیام‌های بیان‌شدۀ سایر اعضای گروه را بازتاب می‌دهند و در‌عین‌حال مکانیسم‌های دفاعی‌ای را به چالش می‌کشند که به همان شکل اتخاذ‌شده در طول تحول در وجود اعضا متبلور می‌شود (گنت و اگازاریان، ۲۰۱۷).

گروه‌بندی کارکردی (functional subgrouping) مفهوم و مداخلۀ اصلی و منحصربه‌فردی است که در این نوشتۀ کوتاه نمی‌توان آن را آنگونه که شایسته است، توصیف کرد. به‌طور کلی، انسان‌ها هنگام قرار گرفتن در گروه معمولاً دو تعامل گروهی مشکل‌ساز را ایجاد می‌کنند: بیمارِ شناسایی‌شده و فردی که نقش سپر بلا را دارد (آگازاریان، ۱۹۹۷، ۲۰۱۲). این روش به اعضا اجازه می‌دهد تعاملات رخ‌داده در گروه را غیرشخصی و تفاوت‌های میان اعضا را به شکلی آسان‌تر با هم تلفیق کنند و بدین ترتیب، مانع از بروز این مشکلات رایج می‌شود (گنت و آگازاریان، ۲۰۱۷).

طی این فرآیند، افراد در زیرگروه‌های معینی قرار می‌گیرند و از آنها خواسته می‌شود در مورد موضوع یا باور مشترکی با هم صحبت کنند. برای مثال، اگر نبود جهت مشخص در گروه باعث مضطرب شدن برخی از اعضای گروه و هیجان‌زده شدن اعضای دیگر شود، از اعضای مضطرب خواسته می‌شود همراه با هم یک زیرگروه را تشکیل دهند و در خصوص تجربۀ اضطراب‌شان با جزئیات بیشتری با یکدیگر صحبت کنند. این اعضا به‌تدریج دیدگاه‌هایشان را از هم متمایز می‌کنند و تجربۀ مشترک‌شان از «اضطراب» گوناگون و متمایز می‌شود و این امر منجر به بروز تفاوت‌های قابل‌تحملی در داخل این زیرگروه می‌شود. در نقطه‌ای از این روند، مرزهای زیرگروه باز می‌شود تا اعضای زیرگروه‌های دیگر متوجه شباهت‌های خود با یکدیگر شوند و آنها را با هم تلفیق کنند و بدین ترتیب، سیستمی پویاتر، امن و پیچیده را به وجود می‌آورند.

به اعضا گفته می‌شود که در سطح فردی علاوه بر گفتگو، با کنجکاوی به سخنان سایر اعضا گوش فرا دهند. وقتی یکی از اعضا صحبتش را به پایان می‌رساند، سخنش را با این جمله تمام می‌کند: «کس دیگری نظری دارد؟» این عبارت یعنی فرد سخنش را به پایان رسانده است و پای دیگران را به گفتگو باز می‌کند. به اعضا گفته می‌شود پیش از آنکه با افکار خودشان پاسخ دهند، سخنان عضو قبلی را تفسیر کنند و با نگاه به او به دنبال نشانه‌های کلامی یا غیرکلامی‌ای باشند که نشان می‌دهد لب‌ کلام و پیام اصلی او را به‌طور دقیق متوجه شده‌اند. یک عضو تنها پس ‌از‌ آنکه توسط دیگر اعضا تصدیق شود می‌تواند حرفش را بیان کند و در فکر یا نظرشان شریک شود و سپس سخنش را با «کس دیگری نظری دارد؟» به پایان برساند. این چرخه تکرار می‌شود و به دیگران امکان می‌دهد تا بدون فراخوانی مناسبات گروهی معمول، مثلاً اتکا به سپرِ بلا یا بیمار شناسایی‌شده به‌عنوان روشی برای نشان دادن رشد یا تمایز در گروه‌های فرآیند، دیدگاه‌های مختلف را با هم تلفیق کنند (آگازاریان، ۱۹۹۷، ۲۰۱۲).

قسمت‌های دیگر:

دلبستگی و گروه‌درمانی مبتنی بر ذهنی‌سازی

گروه‌درمانی گشتالتی

روابط ابژه

گروه‌درمانی یونگی

سایکودراما

تحلیل رفتار متقابل و درمان تصمیم‌گیری مجدد

درمان تحلیلی مدرن

گروه‌درمانی تاویستاک

گروه‌درمانی لکانی

منابع

Buchele, B. J., & Rutan, J. S. (2017). An object relations theory perspective. International Journal of Group Psychotherapy, 67(Supp1), S36–S43.

Frankland, A. G. (2010). The little psychotherapy book: Object relations in practice. New York: Oxford University Press.

همان‌گونه که در مقدمۀ این یادداشت‌ها گفته شد، این مجموعه متشکل از یادداشت‌های کوتاهی است که به معرفی برخی از رویکردهای متفاوتی می‌پردازد که می‌توان در گروه‌درمانی از آنها بهره برد. البته این توضیحات بسیار مختصر بوده و صرفاً برای آشنایی مخاطب با کلیات هر رویکرد نوشته شده است تا خواننده بتواند با پیدا کردن علاقمندی یا کنجکاوی خود، به مطالعۀ بیشتر در زمینۀ مورد علاقه‌اش بپردازد.

ضرورت نظریۀ دلبستگی برای درک و مفهوم‌سازی الگوهای بین‌فردی و فرآیندهای ذاتی‌ای که بر رفتار انسان‌ها در هنگام یافتن ارتباط عاطفی با دیگران (تلاش برای برقراری روابط دارای بار عاطفی با دیگران) در مواقع نیاز تأثیر می‌گذارند بیشتر شده است (بالبی، ۱۹۷۹؛ ۱۹۸۸).

درمان مبتنی‌‌‌ بر ذهنی‌سازی (MBT) در ابتدا به‌منظور کاهش خودزنی و رفتارهای خودکشی در بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ایجاد شد، اما مهارت‌ها و کاربرد‌های فراوانی دارد که قابل‌ انتقال به جمعیت عمومی هستند (بیت‌من و فوناگی، ۲۰۱۳؛ کلسن، ۲۰۱۷). نظریۀ درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی بر کارکرد روابط دلبستگی و نقش‌ آنها در ایجاد اعتماد معرفتی تأکید دارد. اعتماد معرفتی به معنی اعتماد به اصالت و اهمیت شخصی دانشی است که در فضای میان‌فردی منتقل می‌شود و نحوۀ کارکرد محیط اجتماعی و چگونگی تعیین مسیر در آن به‌منظور رفع نیازهای فردی‌ را مشخص می‌کند.

سازه‌های نظری اصلی نظریۀ درمان‌ مبتنی بر ذهنی‌سازی شامل حالات پیش‌ذهنی‌سازی ذیل است: حالت هم‌ارزی روانی (psychic equivalence)، حالت وانمودی (pretend mode) و حالت غایت‌شناختی (teleological mode). در یکی از حالت‌های پیش‌ذهنی‌سازی، به‌‌شکلی خودکار با افکار و احساسات‌مان ارتباط برقرار می‌کنیم، تجسم‌بخشی‌شان می‌کنیم و اجازه می‌دهیم به طرق خودکاری که برای تحقق اهداف درونی خودمان بی‌ثمر هستند بر ما تأثیر بگذارند. کلسن (۲۰۱۷) معتقد است که گیر افتادن در یکی از حالات پیش‌ذهنی‌سازی با از بین رفتن حس کنجکاوی همراه است و باعث می‌شود مراجع دچار «قطعیت افراطی» شود.

هم‌ارزی روانی باور بنیادینی است که بر اساس آن، هر چه به ذهن بیاید و احساس شود به‌صورت واقعی و درست تجربه می‌شود و غیر از آن، هیچ حالت ممکن دیگری نمی‌تواند وجود داشته باشد. نمایان شدن این ذهنیت در قالب سخنان اعضای گروه را می‌توان در جملاتی مانند «من صرفاً آدم اجتماعی‌ای نیستم» یا «امروز صرفاً حوصلۀ صحبت کردن در گروه را ندارم» مشاهده کرد.

حالت وانمودی زمانی است که ظرفیت و عاطفۀ مراجع با هم همخوانی ندارد. اینکه بسیاری از افراد گروه می‌توانند در عین صحبت دربارۀ هیجان‌های تروماتیک یا دشوارشان لبخند بزنند جلوۀ این حالت است.

حالت غایت‌شناختی زمانی است که طی آن به‌جای اینکه بازنمایی‌های ذهنی از طریق واژه‌ها ابراز شوند، حالات روانی از طریق رفتارهای آشکار و عینی ابراز می‌شوند (کلسن، ۲۰۱۷؛ کارترود و بیت‌من، ۲۰۱۲).

قسمت‌های دیگر:

گروه‌درمانی گشتالتی

درمان سیستم‌محور

روابط ابژه

گروه‌درمانی یونگی

سایکودراما

تحلیل رفتار متقابل و درمان تصمیم‌گیری مجدد

درمان تحلیلی مدرن

گروه‌درمانی تاویستاک

گروه‌درمانی لکانی

منابع

Bateman, A., & Fonagy, P. (2013). Mentalization-based treatment. Psychoanalytic Inquiry: A Topical Journal for Mental Health Professionals, 33, 595–613.

Bowlby, J. (1979). The making and breaking of affectional bonds. London, UK, & New York, NY: Routledge.

Bowlby, J. (1988). A secure base: Clinical applications of attachment theory. London, UK: Routledge.

Karterud, S., & Bateman, A. (2012). Group therapy techniques. In A. Bateman & P. Fonagy (Eds.), Handbook of mentalizing in mental health practice (pp. 81–105). Washington, DC: American Psychiatric Press.

Klassen, K. (2017). Mentalization-based treatment techniques in group therapy. International Journal of Group Psychotherapy, 67(Supp1), S99–S108.